Vua Minh Mạng đổi tên nước từ “Việt Nam” sang “Đại Nam”

Như chúng ta đều biết, quốc hiệu được dùng nhiều nhất dưới triều Nguyễn là “Đại Nam” chứ không phải “Việt Nam.” Đã có lần vua Minh Mạng phản ứng rất gay gắt khi ông Nguyễn Văn Lượng là một quan chức trong triều đình mà không biết rằng tên nước chính thức là “Việt Nam.” Mặc dù giáng cho ông Lượng tội không biết nổi thứ kiến thức mà thần dân trong ngoài triều ai cũng đều biết, vua Minh Mạng tỏ ra lo ngại về sự không phổ biến của quốc hiệu “Việt Nam.”

Sau khi cắt chức ông Lượng vào tháng Giêng âm năm 1838, đến tháng Ba âm cùng năm, như sách Đại Nam Thực Lục ghi lại, nhà vua ra chỉ dụ định tên nước là “Đại Nam.”^[1] Chỉ dụ này giải thích rằng “Đại Nam” là một cách gọi tỏ rạng thêm được cái nghĩa của quốc hiệu “Việt Nam” – tên gọi mà vua Gia Long đã ấn định từ buổi lập nước, và cũng là tên gọi mà chính vua Minh Mạng muốn tin rằng ai cũng đều đã biết.

Như thế, vua Minh Mạng muốn khẳng định tên gọi Đại Nam là một tiếp nối của tên nước “Việt Nam.” Bản dụ còn nhấn mạnh cách gọi “Đại Việt Nam” cũng có thể chấp nhận được vì nó vẫn đúng lý. Mặc dù không nói rõ, cái “đúng lý” ở đây có lẽ là cách thông dụng mà người ta hay dùng chữ “đại” (nghĩa là “to lớn”) làm tiền tố trong các quốc hiệu.

Nhưng vua Minh Mạng có một tính toán quan trọng hơn.

Bởi vì, điều nhà vua lo ngại có lẽ không chỉ là ai đó không biết tên nước là “Việt Nam” mà là người dân vẫn còn lầm lẫn tưởng tên nước là “Đại Việt.” Sự nhầm lẫn của chúng dân về tên nước “Đại Việt” đặc biệt nghiêm trọng, và vua Minh Mạng lý giải điều đó như sau.

Trước đây, có hai tên gọi “Đại Việt” để chỉ hai thực thể chính trị khác nhau. Khi Nguyễn Hoàng – người mở đầu nhà chúa Nguyễn ở Trung và Nam bộ – lập quốc thì có dùng tên nước là “Đại Việt.” Tên nước của nhà chúa Nguyễn khác với tên Đại Việt, một biệt hiệu của nước An Nam của vua Lê – chúa Trịnh. Vì sự dễ nhập nhằng của hai tên gọi “Đại Việt” này, vua Minh Mạng yêu cầu toàn quốc đổi sang theo tên mới là “Đại Nam” để khẳng định sự thành lập của một nước hoàn toàn mới khác với nước “Đại Việt” của các đời trước, dù đó là nước Đại Việt của chúa Nguyễn hay nước Đại Việt của vua Lê – chúa Trịnh.

==
^[1]↩Đại Nam Thực Lục, CB 2/ 190, 1a-2b